กษัตริย์ไทยองค์แรกที่ศึกษาต่างประเทศ

ในสมัยรัชกาลที่ ๕ พระบรมวงศานุวงศ์และบุตรของขุนนางข้าราชการ ต่างไปศึกษายังต่างประเทศเป็นจำนวนมาก ซึ่งเจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ พระราชโอรสองค์ที่ ๒๙ ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯ ได้เสด็จไปทรงศึกษาวิชาทหารที่ประเทศอังกฤษ ส่วนสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมารพระองค์แรกของกรุงรัตนโกสินทร์ พระราชโอรสองค์ใหญ่ ต้องทรงศึกษาราชการอย่างใกล้ชิดกับพระราชบิดา เพื่อเตรียมพระองค์ขึ้นครองราชย์ต่อไป

เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธทรงศึกษาในโรงเรียนนายร้อยทหารบกแซนด์เฮิร์ตส์    เมื่อสำเร็จแล้วจึงเข้ารับราชการในกรมทหารราบ เบาเดอรัมได้รับการถวายยศร้อยตรีแห่งกองทัพบกอังกฤษ ทรงใช้ชีวิตอย่างทหารทั่วไปคนหนึ่ง เพื่อหาประสบการณ์ก่อนกลับประเทศ
 
แต่แล้วในวันศุกร์ที่ ๔ มกราคม พ.ศ. ๒๔๓๗ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ  ก็เสด็จทิวงคตด้วยพระโรค ไข้รากสาดน้อย ขณะพระชนมายุได้ ๑๖ พรรษา พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯ ได้ทรงมีพระราชโทรเลขไปถึงเจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ เมื่อ วันที่ ๑๗ มกราคม นั้น ว่า
 
 
ถึง เจ้าฟ้าวชิราวุธ ลูกผู้เปนที่รักอย่างยิ่ง
      เจ้าได้รับตำแหน่งมงกุฎราชกุมารแลรัชทายาทโดยการประชุมใหญ่ในเวลานี้แล้ว ด้วยเดชะผลแห่งความเลื่อมใสในพระรัตน ไตรย แลความรักใคร่ของบิดามารดา จงให้มีความเจริญ ตั้งมั่นอยู่ในอิศริยยศอันใหญ่นี้ยั่งยืน  ได้บำรุงรักษาวงศ์ตระกูลกับทั้งพระ ราชอาณาเขต   แลบำรุงราษฎรให้อยู่เย็นเปนศุขสืบไป  ขอให้รู้สึกว่าเปนผู้ซึ่งจะต้องรับภาระอันหนัก เพื่อประชุมชนทั้งหลายแล้วแลอุสาหเล่าเรียนวิชาการอันสมควรแก่ตำแหน่งนั้นโดยฉันทะวิริยอันแรงกล้า ให้สำเร็จดังประสงค์ทุกประการเทอญ
 
ซึ่งสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯพระองค์ใหม่ ก็ได้มีพระโทรเลขตอบในวันนั้นว่า
 
      “ข้าพระพุทธเจ้า  ขอพระราชทานกราบบังคมทูลพระกรุณารับพระพรอันมงคลไว้เหนือเกล้าฯ แลขอพระราชทานปฏิญาณไว้ ว่า ข้าพระพุทธเจ้าจะอุสาหความยากลำบาก  ที่จะเล่าเรียนศึกษาวิชาการทั้งปวง จนให้ข้าพระพุทธเจ้าเปนคนสมควรที่จะนับได้ว่า เปนลูกผู้ที่จะฉลองพระเดชพระคุณในทูลหม่อมในสมเด็จป้า แลในเสด็จแม่ โดยเสมอภาคเท่ากันหมด โดยความซื่อตรงด้วย”
 
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯ  ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระยาเสมอใจราช  (ทองดี โชติกเสถียร)   เป็นข้าหลวง เชิญประกาศสถาปนาพระเกียรติยศสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯสยามมกุฎราชกุมาร ออกไปถวายพระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้า สวัสดิโสภณ เพื่อประกอบพระราชพิธีสถาปนาสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมารขึ้นที่สถานทูตไทยประจำกรุงลอน ดอน ซึ่งเป็นครั้งแรกที่ทำพระราชพิธีนี้ในต่างประเทศ
 
สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ  ได้เข้าศึกษาต่อในวิชาประวัติศาสตร์ และกฎหมายที่วิทยาลัยไครสต์เชิช  ในมหาวิทยาลัยออกซ์ฟอร์ด เพื่อเตรียมพระองค์ขึ้นครองราชย์ และเสด็จกลับประเทศไทยในปี พ.ศ. ๒๔๔๕ รวมเวลาศึกษาอยู่ในอังกฤษถึง ๙ ปี 
 
พระองค์ทรงเป็นกษัตริย์ไทยพระองค์แรกที่ทรงประกาศเจตนารมณ์อย่างชัดแจ้ง ที่จะมี   “ผัวเดียวเมียเดียว” ตามแบบอย่างอารยประเทศ